Liefhebber: “ongelooflijk krachtig, poëtisch en het raakt iets dat van alle tijden is”

{

Een criticus komt thuis na de zoveelste slechte theatervoorstelling. Hij heeft zijn besluit genomen: hij stopt ermee. Wat volgt is een heftige monoloog die Gerardjan Rijnders, zo gaat het verhaal, in één nacht heeft geschreven. Regisseur Marcus Azzini van Toneelgroep Oostpool brengt Liefhebber na twintig jaar weer op de planken.

Maar waarom? Marcus: ‘Ik vind Gerardjan één van de belangrijkste toneelschrijvers die we in Nederland hebben. Ik was al lang van plan om iets van hem te ensceneren en voelde nu, op dit moment, de noodzaak om dit ook te gaan doen. Buiten onze reguliere planning en zo snel mogelijk. Ik geloof erin dat je als groot gezelschap de ruimte moet hebben om te reageren op de actualiteit. Ik maak heel persoonlijke keuzes in mijn repertoire. Wat zich in mij afspeelt en wat ik ervaar in de wereld, speelt zich ook in mijn voorstellingen af. Bovendien is Liefhebber een pareltje in het Nederlandse toneelrepertoire. Het is ongelooflijk krachtig, poëtisch en raakt iets dat van alle tijden is.’

‘Het gebeurt naar mijn mening te weinig dat moderne Nederlandse stukken opnieuw geënsceneerd worden, dat het echt repertoire wordt. Er wordt wel veel nieuw werk geschreven, maar vaak in opdracht, waardoor er daarna niemand anders meer mee aan de slag gaat of durft. Liefhebber is al in meerdere talen gespeeld, maar een Nederlandse enscenering liet nog op zich wachten. Ik vond het nu de tijd om dit stuk opnieuw op het toneel te brengen.’

Wat is de noodzaak die je voelde, waarom nu?
M: In het stuk klaagt een kunstcriticus over het theater en de onmogelijkheid om iets echts op het toneel te zien. Maar tegelijkertijd spreekt hij hiermee ook liefde uit voor de kunstvorm en de noodzaak om voorstellingen te blijven maken. Als maker balanceer je steeds op de grens tussen het wel of niet raken van wat je aan het zoeken bent. Op het moment dat je iets neerzet, is het nog de vraag of wat je hebt neergezet ook communiceert. Raakt het de tijdsgeest? Raakt het de mensen die het moet raken? Lezen ze het zoals je wilt dat het gelezen wordt? Hij spreekt daarmee ook de kwetsbaarheid van een kunstwerk uit. Ik vind dat we nu, gek genoeg, in een tijd leven waarin het heel erg gaat over het belang van kunst. Al die bezuinigingen, die eeuwige discussie over de noodzaak van kunst. Hebben we kunst nodig? Moeten we er geld in investeren? Hoeveel dan? Maar het zou ook moeten gaan over de beleving van kunst, over hoe je naar kunst kan kijken. En wat kunst voor de mens kan doen.

Is Liefhebber een aanklacht tegen kunstrecensenten?
M: Niet tegen de kunstrecensenten zélf, maar tegen de manier waarop we nu kunst beoordelen. Ik vind dat kunstkritieken alleen maar slechter worden. Het is vol goede bedoelingen, maar er valt geen fatsoenlijk gesprek in drie minuten te voeren tijdens De Wereld Draait Door. Je kunt dan iets aanstippen maar meer niet. Je promoot het, maar je kunt er niet diep op in gaan in drie minuten. Datzelfde geldt voor recensies. Soms is het onmogelijk om iets te vangen in 150 woorden. Recensenten hebben soms één klein blokje, een voetnoot bijna. Niet eens twee kolommen. Je mag blij zijn als je één kolom krijgt. Rijnders gebruikt dat gegeven op een grappige en botte manier, maar hij raakt ook de essentie van de kunst. Rijnders brengt zoveel lagen samen, dat is het mooie aan Liefhebber.

Klopt de kritiek van Gerardjan Rijnders?
M: Het is dubbel, want hij klaagt over het theater, maar ín zijn aanklacht zit juist heel veel liefde, lust en kwetsbaarheid. Dat maakt het interessant. Kunst is geen kwestie van gelijk hebben of niet, er is geen right or wrong. Het gaat om de beleving, om hoe jíj naar kunst kijkt. Dat heeft niets te maken met wat anderen ervan vinden of hoeveel sterren de voorstelling krijgt, maar alles met jou als persoon. Dit maakt kunst ongrijpbaar, subjectief. De kracht van kunst is dat het ook ongrijpbaar mág zijn. Dat het aanzet tot denken, tot groeien. In die zin is het een filosofische vraag. In de filosofie kun je moeilijk zeggen dat Proust gelijk had en Nietzsche niet, snap je? Het zijn gedachten en die moeten je aanspreken of niet. Elke keer dat het wordt uitgesproken in een ander tijdperk, gaat het anders klinken. Of juist precies hetzelfde, omdat de problematiek zich herhaalt. Liefhebber spreekt een hele wezenlijke vraag uit: heeft het zin? Heeft het leven zin, het toneel, de kunsten, alles! Heeft de poging zin? Moeten we proberen of het zo laten? Heeft het zin? Heeft het zin om op Godot te wachten? Dat weet ik niet. Soms heeft het wel zin en soms niet.

Wat gaan we zien?
M: Ik ga me heel erg concentreren op de taal, de inhoud. Dat is de kracht van het stuk. De pratende mens. Liefhebber is een sterke monoloog van een hardop denkende mens die zijn gedachten de vrije loop laat en zijn woede uit.

Wat: Liefhebber
Waar: Huis Oostpool
Wanneer: 4, 5 & 6 april

Foto: Sanne Peper

Reacties