In 1944 moest Arnhem op bevel van de Duitsers evacueren. Een drama voor alle inwoners die met wat noodzakelijke spullen een onderdak in de regio moesten zoeken. Eén van de geëvacueerden was de toen vierjarige Janny Vredenberg-Alink. De vele decennia later genoteerde belevenissen werden na haar overlijden in 2019 door haar zoon Jan Vredenberg van context voorzien. Voor de historische samenhang gebruikte hij tevens informatie die hij van zijn grootvader kreeg.
De oorlog, om preciezer te zijn de evacuatie in september 1944, moet een regelmatig terugkerend gespreksonderwerp zijn geweest in huize Vredenberg. Alle reden voor kunsthistoricus Jan Vredenberg (1970) – bekend van zijn vele architectuur-historische boeken over Arnhem – zijn moeder te stimuleren haar herinneringen aan die tijd op te schrijven. Zij had daar aanvankelijk weinig zin in; er waren immers al boekenkasten vol over de oorlog geschreven. Toch drong Jan Vredenberg samen met zijn vader bij zijn moeder aan haar verhaal te noteren. Naar hun oordeel waren die belevenissen redelijk uniek. Immers haar vader – Vredenbergs grootvader – werkte in die tijd als waarnemend hoofdinspecteur van de Rijksverkeers-inspectie in Arnhem. In die rol moest hij in samenwerking met de Duitse bezetter en het Rode Kruis het burgerlijk wegvervoer, en latere voedseltransporten regelen.
Unieke aanvulling
Het prachtig uitgevoerde boek, geïllustreerd, genaaid en gebonden in linnen band, is een unieke aanvulling op de geschiedschrijving van de Arnhemse evacuatie. De passages die Janny Vredenberg-Alink (1939-2019) schreef zijn in een andere kleur afgedrukt dan de context die haar zoon Jan noteerde. Janny Vredenberg beschrijft de voorgeschiedenis en de daadwerkelijke evacuatie naar respectievelijk Otterlo, Hoenderloo en Zeist. Over de laatste maande tot de bevrijding en daarna, die Janny met haar ouders in Zeist doorbracht, kon zij geen notities meer maken. Zij overleed in 2019 plotseling.
Toch vond Jan Vredenberg dat hij het aan de nagedachtenis van zijn moeder verplicht was haar belevenissen over de evacuatie op te tekenen. De uiteindelijke bevrijding beschreef hij op basis van haar mondelinge verhalen en hetgeen zijn grootvader, de vader van Janny Alink, hem vertelde.
Al met al werd Herinneringen aan de evacuatie van Arnhem een bijzonder, gevoelig, historisch document.
Boek
Herinneringen aan de evacuatie van Arnhem, Jan Vredenberg en Janny Vredenberg-Alink †, 68 pgs.,
Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2020, Euro 14,95
Beeld
Evacuatie Sint Elisabeths Gasthuis (ziekenhuis), 19 september 1944, Utrechtseweg Arnhem, auteursrechthebbende Duitse leger, Fotograaf Wenzel, Gelders Archief, nr. 1560-5655
