Het is vandaag precies 75 jaar geleden dat Arnhem werd bevrijd. Het voorjaar 2020 ziet er vanwege de coronacrisis anders uit dan bedacht, om stil te staan bij deze geschiedenis. Toch delen we graag een (Klarendals) verhaal van 75 jaar oud.
Het leven in de Paulstraat voor en na de Slag om Arnhem
Henk Brouwer is dertien jaar als hij op last van de bezetter in september 1944 zijn thuis in de Paulstraat moet verlaten. Zijn vader pacht op dat moment een aantal stukjes land in de buurt van de stad waar hij rogge, bieten en aardappelen teelt. De familie heeft een stal in de Paulstraat waar ze melkkoeien houden. Het gezin met zes kinderen verlaat samen met de koeien én andere gezinnen uit de straat Klarendal.
Het lijkt een mooi plan om de koeien te laten grazen op landerijen achter kasteel Zypendael, maar daar zouden ze in beslag genomen worden. Dus de gezinnen verlaten de plek en komen terecht in ‘Rust Wat’, het café wat nu al jaren pannenkoekenhuis is in Schaarsbergen. Ondertussen lopen overal evacué met wagens en witte lakens, en ‘starfighters’ (vliegtuigen) scheren over de wegen van de regio. Daarnaast krijgen de Paulstraatbewoners in Schaarsbergen onenigheid over wie er meer recht op rogge of melk heeft. Honger speelt parten. Henk vertelt dat zij kinderen niet echt worden betrokken bij de te nemen beslissingen. Maar de wegen van de gezinnen scheiden.
Loenen
Lopend met koeien, paard en wagen komt het gezin Brouwer in Loenen terecht waar het wordt opgevangen in een boerderij met watermolen. Ze kunnen in het kippenhok terecht en slapen op de deel tussen de koeien en de varkens. De koeien uit de Paulstraat worden in bruikleen gegeven aan Loenense boeren. Eén koe houden ze zelf.
Er is wel redelijk te eten. Vader Brouwer gaat namelijk met gevaar voor eigen leven regelmatig met de transportfiets op en neer naar zijn gepachte stukjes land aan de Bakenbergseweg, de Schelmseweg of Warnsborn, om er rogge of bieten te halen. Henk gaat soms mee voorop de fiets. Daar is eens de dans ontsprongen van een bombardement; de bieten komen in Loenen aan met granaatscherven er in, maar vader Brouwer gaat er gewoon mee verder. Ook bezoekt vader wel eens zijn leegstaande huis in de Paulstraat, waar hij wordt aangehouden door Duitsers. Maar ook die dans ontspringt hij.
Ook in Loenen komen regelmatig V1’s en V2’s (andere vliegtuigen) denderend over vliegen en helpt Henk mee een schuilkelder te graven. Maar daar wordt uiteindelijk nooit gebruik van gemaakt. Henk beleeft zijn tijd in Loenen meer als vakantie, behalve dat de rogge pap wel erg bepekt is.
Terug naar Klarendal
Uiteindelijk komt in april 1945 zijn oom het molenpad in Loenen vrolijk zwaaiend oplopen met een Canadese baret op zijn hoofd: Arnhem is bevrijd! Vader Brouwer neemt zijn koeien terug. De koe die in bruikleen was bij de NSB boer, zijn de mannen van de ‘ondergrondse’ met geweer op de nek gaan halen. Het gezin met de karavaan koeien vertrekt richting Arnhem, maar je mag niet zomaar de stad weer in. In het karmelietessenklooster in Schaarsbergen verblijft het gezin een tijdje met ook andere familieleden. Pas als de stad veilig is gemaakt, is de terugtocht naar Klarendal mogelijk.
Henk gaat nog wel even naar school als de oorlog is afgelopen. Thuis wordt het leven in de Paulstraat weer opgepakt, zijn moeder opent het kleine winkeltje in de straat op nummer 14a met melk, eieren en groenten van vaders land. Voor de melk staan de Paulstraatbewoners die allemaal terug kwamen na de oorlog, dagelijks in de rij. Al snel gaat Henk zijn ouders helpen met de negen koeien in de stal.
Het leven na de oorlog
An Starink is geboren en getogen in de Geitenkamp en is acht jaar oud als zij en haar familie geëvacueerd terecht komen in De Steeg. Zij heeft daar vreselijke herinneringen aan. Het pand mag dan nu een monument zijn, maar An denkt altijd aan de chantage en vernedering die er plaatsvonden, waar ze bijvoorbeeld gestampte aardappelschillen eten.
An heeft eigenlijk geen herinneringen aan hun terugkomst op de Geitenkamp. Vlak na de oorlog vertrekt het gezin naar de Rosendaalsestraat, omdat haar vader aangesteld wordt als beheerder van het KAB, het verenigingsgebouw van de Katholieken. Daar werkt An al snel mee. Toch weet ze tien jaar na de bevrijding een zaterdagavond vrij te krijgen om naar een dansavond te gaan in het ‘Militaire tehuis’, het pand waar nu Dansschool Versteegh zit aan de Velperweg waar vroeger de militairen samen kwamen in hun vrije tijd.
Henk is ondertussen twintiger en melkboer. Begin 1955 ontmoet hij An tijdens die dansavond. In 1959 trouwen ze. Henk is 25 jaar zelfstandig melkboer, waarvan de eerste tien jaren in Malburgen. Daarna volgt een winkel aan de Vrij Nederlandstraat in Presikhaaf. In de jaren 80 verhuizen zij voor 32 jaar naar de Elderhof.
Een jaar geleden betrekt het echtpaar een appartement in een wooncomplex van de De Drie Gasthuizengroep in Presikhaaf. Ze vinden het grandioos wonen. In het voorjaar van 2019 krijgen ze een brief van koning Willem Alexander die ze feliciteert met hun 60 jarig huwelijk. Samen met hun drie kinderen, vijf kleinkinderen en twee achterkleinkinderen is er een prachtig feest georganiseerd voor deze diamanten bruiloft.
——
Dit artikel werd opgetekend en gepubliceerd in de Klarendalse wijkkrant van september 2019