Arnhems Indische buurt is in Klarendal en niet in Lombok

{

De meeste Arnhemmers die zich iets meer gelegen laten liggen aan buurten, wijken en straatnamen weten niet, dat Arnhem een heuse Indische buurt heeft. Weliswaar niet zo groot als in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht of Den Haag, maar toch. Onderstaand weetjes voor Bob Roelofs bij het samenstellen van zijn jaarlijkse Arnhemse Nieuwsquiz van de Gelderlander.

Volgens enkele gerenommeerde geografen telt ons land 46 Indische buurten. Dat schrijven zei in een geografisch vakblad. In die steden en dorpen zoals Maastricht, Vlaardingen, Ede, Meppel, enzovoort, hebben straten, lanen, plantsoenen, enz. enige Indische referentie. Dat kunnen koloniale bestuurders, zeehelden, legeraanvoerders (J.P. Coen, Van Heutz, H.W. Daendels, Karel Doorman) of aardrijkskundige plaatsen zijn (Java, Borneo, Atjeh).

Klarendal
Volgens de geografen is er sprake van een Indische wijk of buurt als er in een plaats minimaal drie aaneenliggende straten een Indische, aardrijkskundige connotatie hebben. In de wijk Klarendal bevindt zich – grofweg tussen Hoflaan , Klarendalseweg en Rosendaalsestraat – de Indische buurt. Sumatra, Java, Atjeh en Solo hebben hier elk hun eigen straat. Volgens de website historisch Klarendal benoemde de gemeenteraad in 1881 deze straten. De Solostraat verwijst naar de Prins van Solo. In 1879 verbleven, tijdens een optreden van een Gamelanorkest-met-danseressen in Musis Sacrum, de muzikanten in de gebouwen van de theetuin (Neerlands Tuin). Het feestvertoon in dat jaar was ter gelegenheid van een Nationale en Koloniale Nijverheidstentoonstelling. Toen enige tijd daarna het gebied tussen de Hoflaan, Neerlandstuinstraat, Rosendaalsestraat en de Klarendalseweg werd bebouwd, kregen deze straten namen ontleend aan Nederlands Indië, het huidige Indonesië. Om deze reden is deze buurt – in de volksmond – ook wel bekend als Indische Buurt.

Lombok
Maar hoe zit het dan met de wijk Heijenoord/Lombok? Lombok is immers een Indonesisch eiland. Je zou deze naam eerder in Klarendal bij de andere Indische straatnamen verwachten. De aanleg van Lombok startte eind 19e eeuw. Woningbouwvereniging Openbaar Belang realiseerde er verschillende typen woningen, winkels, openbare gebouwen en wijkvoorzieningen. Lombok is één van de eerste systematisch ontworpen arbeiderswijken in Arnhem. De buurt Lombok wordt gedomineerd door twee bouwwerken, namelijk strafgevangenis De Koepel (1886) aan de Wilhelminastraat en het Sint-Elisabeths Gasthuis uit 1893 aan de Utrechtseweg. Volgens Jan Vredenberg is de naam Lombok in de volksmond ontstaan omdat de wijk werd gebouwd tijdens een oorlog op Bali en Lombok. Zo wordt het bloedbad in 1894 de Pacificatie van Lombok genoemd. Aan de nobele motieven van het moederland, vertegenwoordigd door gouverneur-generaal jonkheer Carel H.A. van der Wijck, mag gerust getwijfeld worden. Er was weliswaar een schrikbewind van het van Balinese vorstenhuis, maar uiteraard speelden ook gebruikelijke motieven van veiligstellen van handelsbelangen mee. De oorlog slaagde in 1895 maar kostte duizenden doden en gewonden. De oorlogsbuit van de Nederlanders bedroeg 230 kilo goud, 7.000 kilo zilver, sieraden en edelstenen. De schatten werden later tentoongesteld in het Rijksmuseum. Een expositie die volgens Wikipedia, meer dan 20.000 bezoekers trok. De strijd in Indië werd in de Nederlandse pers van dag tot dag gevolgd en nieuwe wijken en buurten in veel steden in ons land werden om die reden Lombok genoemd. Zo ook in Arnhem. Vreemd genoeg kent de buurt Lombok dus geen enkele Indische straatnaam.

Karel Doorman
Trouwens, oorspronkelijk was Lombok als villawijk gepland. Toen de gevangenis daar kwam waren de bouwkavels voor villa’s echter onverkoopbaar. De al gerealiseerde, soms zeer grote en luxueuze villa’s zijn momenteel meestal afgebroken. Een enkel exemplaar staat nog in de Oranje- en Wilhelminastraat. Overigens werd op last van de Duitse bezetter laatstgenoemde straat in 1942 veranderd in Lombokstraat.
De Arnhemse Van Heutzlaan, Karel van der Heijdenweg, J.P. Coenstraat maar ook Karel Doorman- en Lacombléstraat hebben alle – heel verschillende – Indische betrekkingen. Op zichzelf een artikel waard.

Bronnen
Wusten, H. van der, e.a., Indische buurten, Aardrijkskundige bijdrage aan het Nederlandse zelfbeeld, in Geografie maart 2006
Vredenberg, J., Heijenoord en Lombok, Van landgoed tot stadsuitbreiding in Arnhem, Utrecht 2005
Crone, K., Arnhem Dubbelstad, Straatnamen in wijken en buurten, Arnhem 2013

websites
www.historischklarendal.nl
http://nl.wikipedia.org/wiki/Lombok_%28eiland%29
http://www.arnhem.nl/Wonen_en_leven/Arnhemse_straatnamen

Foto: Solostraat hoek Klarendalseweg (Kees Crone)

Reacties