In het hart van Arnhem staat de Eusebiuskerk weer in volle glorie. Fier met een markante toren met een hoekige lantaarn kijkt hij over de stad en de stad kijkt weer naar de Eusebius. Het heeft een flink aantal jaren geduurd voordat de kerk weer kon shinen en de Arnhemmers trots maken. Nu zijn restauraties niet nieuw voor de kerk zoals veel monumenten. De kerk is eerder van 1883 tot 1929 gerestaureerd en na de verwoestingen van de Slag om Arnhem in de Tweede Wereldoorlog van 1946 tot 1964. Er werd ook gewerkt aan de kerk van 1976 tot 1981, net als tussen 1992 en 1994 toen de toren in de steigers stond. In 2007 zorgde een vallende steen van de toren voor een nieuw restauratie hoofdstuk voor de Eusebius.
Door Chris Zeevenhooven
Maar nu, in 2022, kan gezegd worden dat de Eusebius er als nieuw uitziet en weer een leven voor zich heeft. De laatste restauratie van 11 jaar ging in het begin niet van een leien dakje. Voordat er werd begonnen is er een stevige discussie gevoerd in de stad of de kerk überhaupt nog gerestaureerd zou moeten worden. Terwijl de toren van de kerk was ingepakt en een mislukte Christo verbeelde, waren er Arnhemmers die liever een groen parkje zagen op de plek van de kerk. De stad was alle plannen voor de binnenstad met een haven onder de naam Rijnboog voor veel miljoenen een beetje beu. Het idee om opnieuw miljoenen uit te geven voor het restaureren van de kerk was niet populair. Bovendien wat moest je in Godsnaam doen met een kerk nu steeds minder mensen naar de kerk gaan om God te ontmoeten.
De eerste raming voor restauratie was 90 miljoen
De eerste schatting om de klus te klaren was dat er zo’n 90 miljoen euro op tafel moest komen. Dat was wel heel veel geld, maar na de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 veranderde het beeld. Het Rijnboogplan verdween in de la, de haven ging niet door en er kwam een alternatief plan voor de zuidelijke binnenstad van Arnhem waarbij de Markt en het Kerkplein werden heringericht. De kerk kreeg daarmee vanzelf weer haar positie terug. Er groeide ook meer animo bij de Arnhemmers om de kerk weer een prominente plek in de stad te laten zijn. Met een scala aan maatregelen, zoals het herstel van de twee pleinen, de bouw van het Filmhuis, nieuwe appartementen en woningen en het herstel van de Torensteeg werd de zuidelijke binnenstad opgeknapt. Zelfs de Jansbeek kwam weer boven de grond.
De opening van de kerk naar de stad
Waar je tot vóór de restauratie via zijdeuren of door de toren de kerk kon betreden, is de kerk nu aan de zijkanten voor de stad geopend. Daarmee kan het leven van de stad zich aan beide kanten verbinden met de kerk en krijgt de kerk weer een rol zoals kerken die vroeger ook hadden. Niet alleen om een godsdienst te beleven maar ook een plek om elkaar te ontmoeten en in het centrum van de stad te zijn en zelfs om zaken te doen. De handelaren in de gouden eeuw spraken graag af in de kerk zeker als het weer guur en nat was.
Restauratiebudget uiteindelijk een derde van de eerste begroting
Na de eerste raming van 90 miljoen heeft stichtingsbestuur van de Eusebius een andere aanpak gekozen en een start te maken met de restauratie van de toren en daarna van de kerk voor ruim 30 miljoen euro. In een schitterend en gedetailleerd boekwerk wordt nauwgezet beschreven wat er allemaal aan de kerk gebeurd is en waar bijvoorbeeld de natuursteen vandaan komt en wat er aan beelden gemaakt en hersteld is. Om die beelden te kunnen bekijken zijn er twee glazen balkons aan de toren bevestigd. De volledig transparante balkons geven de bezoeker en durfal een andere kijk op de toren, de kerk en de omgeving. Doordat er met een eerdere restauratie een lift is aangebracht in de toren is het nu simpel om bezoekers naar boven te brengen. Helemaal boven in de toren wordt ook andere informatie geboden, zoals over de Slag om Arnhem, naast een 360 graden uitzicht over de stad.
Het werkproces ook leerzaam voor andere projecten
In het boek wordt op pagina 74 – 77 het werkproces nader toegelicht. Na een eerste aanbesteding waarmee een aannemer geselecteerd werd door middel van een transparant en open begroting systeem is met de aannemer het hele proces verder gewerkt. De mogelijkheid was om in deelopdrachten weer een aanbesteding uit te schrijven, maar door goed en in vertrouwen in een keten samen te werken werden kosten bespaard en ging alle energie naar het resultaat van het werk. De werkers aan de hele operatie zorgden ervoor dat het gonsde van de activiteiten op en rond om de kerk. “Ketensamenwerking en lean-werken betreffen het optimaliseren van het proces, waarbij zoveel mogelijk verspillingen worden weggenomen, zoveel mogelijk expertise wordt opgebouwd en waarbij geleerd wordt van eerder fouten” schrijft bouwmeester Peter Koelewijn in het boek over de restauratie. Deze methode van werken is de moeite waard voor allerlei organisaties die in (semi) overheidsland met subsidies te maken hebben. Het gaat om het beste resultaat voor een redelijke overeengekomen prijs en niet voor de goedkoopste deal waarvan nog maar gezien moet worden wat het resultaat wordt.
Arnhem mag trots zijn dat de kerk weer in het midden staat en er een plek is om naar toe te gaan
‘De Eusebiuskerk, klaar voor de 21ste eeuw’ is het boek over de restauratie en herbestemming van de Eusebiuskerk in de periode 2007 – 2022. Het boek is voor 24,50 euro te koop aan de kassabalie van de Eusebiuskerk, bij het Colofon, Citystore Arnhem, Hijman Ongerijmd en Jansen & de Feijter (Velp)