Brief aan Arnhemse wethouder Bob Roelofs
door Chris Zeevenhooven
Op bezoek in Leipzig
Begin september, liepen we met een groep mensen die hun sporen verdienen en verdiend hebben in het wijkgericht werken door Leipzig West op weg naar het stadsdeelbureau aan de Karl Heine Strasse. Die straat is de drukke verkeersas door de wijk, die gelardeerd is met leuke plekken en veel terrassen. Daar bruist het leven. In het stadsdeelbureau zouden we in gesprek gaan over onderlinge verhoudingen tussen bewoners die actief zijn in de wijksamenleving en de gemeente. Leipzig met 600.000 inwoners is een grote stad in voormalig Oost Duitsland. Wij bezochten de wijken Plagwitz en Lindenau.
Vijf jaar geleden hadden we ook al bij elkaar gezeten in het zelfde pand, dat toen nog stadsdeelwinkel genoemd werd. De winkel was toen altijd open, er was ruimte voor wijkbewoners om te werken en er was aandacht voor sociale vragen en de ontwikkeling van de wijk. Nu is het een kantoor waar je aan moet kloppen. Er is vooral aandacht voor de bouwontwikkelingen in de wijk. De gemeente wordt er vertegenwoordigd door een externe bouwkundige. Die ontwikkeling van functie zegt misschien wel het beste wat er gebeurd is en wat de betrokken mensen uit Leipzig ook ervaren. Er is een grotere afstand gekomen tussen gemeente en die actieve bewoners. Ze krijgen in tegenstelling tot 5 jaar geleden nu wel een financiële bijdrage voor hun werk, maar dat is onvoldoende om zich gewaardeerd te voelen voor al het vrijwilligerswerk dat ze doen. Het gebrek aan waardering zorgt voor frustratie en beheerst het gesprek.
Wijkgericht werken
Ik vond het exemplarisch voor de ontwikkeling van het wijkgericht werken in Arnhem en in andere Nederlandse steden. Sinds 2010, toen kabinet Rutte 1 subiet stopte met de wijkaanpak moesten steden het zelf uitzoeken en iedere stad zocht zijn eigen aanpak. In Arnhem was het antwoord op dit beleid om alle wijken op een gelijke manier te benaderen en te ondersteunen, met andere woorden het wijkgericht werken uitspreiden over de hele stad (visie van wethouder Henk Kok). Dat is verder uitgewerkt met teams leefomgeving die in acht gebieden aan het werk zijn gegaan om dat met een groot mandaat en heel veel geld uit te voeren. Het Bewonersoverleg met bijbehorende spelregels van het stadsbestuur is later door toenmalig wethouder Martijn Leisink als triviaal naar de zijkant geschoven. “als burgers wat willen bepraten, is dat prima, maar de ambtenaren gaan over het budget voor de wijk”. Daarbij wilden de politiek en de ambtenarij graag verlost worden van de usual suspects.
Naar een hippe wijk
Als de usual suspects, de actieve wijkbewoners, in Leipzig over hun ervaringen en frustraties praten dan ervaar je een grote afstand naar de gemeente en de politiek, ze onderhouden en hebben contacten met bepaalde ambtenaren, die hen welgevallig zijn, maar er is geen sprake van een structuur en van een gezamenlijke aanpak. Dat kan ook komen omdat het stadsbestuur niet praat over de ontstane situatie doordat hun wijk een sociaal-economisch veel sterkere wijk is geworden. Waar vijf jaar geleden nog veel open plekken waren en vervallen leegstand is het nu een hippe en levendige wijk geworden met bedrijvigheid en jonge mensen die de toekomst zien.
De actieve wijkbewoners hebben een organisatiemodel (Wir im Quartier) gemaakt waarmee zij op een professionele manier bewoners betrekken bij die leefomgeving. Ze hebben bijvoorbeeld een aanpak geleend uit Berlijn om met bewoners de bomen in de wijk water te geven als het droog en warm weer is om daarmee honderden bomen te redden. Met andere woorden zij zijn actief in een maatschappelijke democratie. Helaas hebben mensen die actief zijn in de representatieve democratie daar weinig mee op. Ze vinden het lastig en ambtenaren hebben onvoldoende kennis en instructie om die initiatieven te ondersteunen en te faciliteren, daardoor ontstaat er een moeilijk gesprek en wordt de ontstane situatie ontweken.
De actieve wijkbewoners zetten zich met name in voor de wijk Plagwitz waar ze zelf wonen en naar het lijkt minder voor de aangrenzende wijk Lindenau. Plagwitz is volledige her-ontwikkeld nadat het eerst een uitgestrekt industriegebied en bedrijven terrein was. De arbeiders woonden in de naast gelegen wijk Lindenau die meer oogt als een voormalige arbeiders wijk. Bovendien zijn er andere wijken in Leipzig die nog vol staan met de zogenaamde Plattenbau, de woonkazernes uit de DDR tijd. Het zou begrijpelijk zijn als het stadsbestuur van Leipzig zijn pijlen, aandacht en geld richt op die wijken.
Actieve bewoners en stadsbestuur
Maar dan wat te doen met mensen die, zoals onze gastheren in Leipzig, al jaren actief aan de slag zijn voor de eigen gemeenschap en woonomgeving. Dat vraagt een passende reactie van datzelfde stadsbestuur door in een goede verstandhouding met het wijkberaad afspraken te maken en elkaar te ondersteunen en contact te onderhouden door om te gaan met gevraagde en ongevraagde adviezen vanuit de wijk. Dat vraagt om een structuur die ruimte biedt aan mensen in de wijk om zaken die de wijkgemeenschap aangaan te bespreken in het wijkberaad. Het kan van belang zijn een winkel in het stadsdeel te hebben van de gemeente en de wijk samen, waar bewoners terecht kunnen voor allerhande vragen.
Maatschappelijke democratie is de basis voor de representatieve democratie en participatieve democratie. Het gaat in de eerste plaats om dingen samen doen en dat kan een breed spectrum zijn, zeker gezien de vergrijzing van de samenleving die ons allemaal op den duur aangaat. En de usual suspects, daar moeten ambtenaren en bestuurders maar mee leren omgaan en ten goede benutten.
[maatschappelijke democratie is de inspraak, betrokkenheid en zeggenschap van mensen over en in maatschappelijke verbanden, zoals buurten, wijken, instellingen en organisaties]
Chris Zeevenhooven is gepensioneerd ambtenaar van de gemeente Arnhem