De Arnhemse Monumentenreeks weet Arnhem-junkies telkens te verrassen met een nieuw deel. Als je denkt dat alle relevante Arnhemse onderwerpen, wijken en buurten al aan de beurt zijn geweest, is er weer een nieuw deel. Ditmaal – nummer 36 in de reeks – staat de Geitenkamp in de schijnwerper. En terecht. Deze wijk werd vorige maand precies honderd jaar geleden gesticht.
In Geitenkamp – met subtitel Tuindorp bij de stad Arnhem – geschreven door Twan Peters, wordt in woord en beeld de ontstaansgeschiedenis van deze bijzondere wijk geschetst. De architectuur van deze wijk is buitengewoon. Zij werd grotendeels gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. Ook de hoogteverschillen maken de Geitenkamp uniek: overal zijn verspringende stoepjes, luifels en dakkapellen te zien. Het speciale karakter van de wijk heeft ertoe geleid dat zij in 2007 de status van beschermd stadsgezicht kreeg.
Stuwwal
Rond 1920 – na de Eerste Wereldoorlog – kampte Arnhem ook al met grote woningnood en moesten er plannen komen die op te lossen. Ten noordoosten van de stad lagen de boerderijen Geitenkamp en Schuttersberg. Samen met een flink stuk heidegrond werden deze terreinen gebruikt voor de woonwijk. Er zou een zelfvoorzienende wijk komen met een marktplein, winkels, scholen en kerken. Het oorspronkelijke bouwplan bleek al snel ongeschikt voor het heuvelachtige, op een stuwwal gelegen, terrein. Om die reden zijn op de steilste stukken de huizen dichter op elkaar gebouwd.
Verzuiling
Het boek gaat in op de verschillende invloeden van de bouwkundige opzet van de wijk. Woningbouwverenigingen van katholieke, protestant-christelijke, socialitische en andere garnituur passeren de revue. De architecten Jos en Pierre Cuypers, H.J. Tiemens, Jan Gratama, Gerrit Versteeg, Gerrit Veenstra, W.F.C. Schaap alsook J.B. Van de Haar krijgen aandacht. De architectuur staat weliswaar voorop, maar ook bekende Geitenkampers en de verzuiling komen aan bod. Zo wijdt de auteur twee pagina’s aan (bedel)pastoor Henri van de Loo, recenseert hij ‘De man van de Middenweg’ van schrijver (alsmede oud-Geitenkamper) Koos van Zomeren en wordt bekende voetballer Theo Bos (De Rocky van de Geitenkamp) herdacht.
De Geitenkamp werd gebouwd tijdens het hoogtepunt van de Nederlandse verzuiling, maar die bleek niet op alle vlakken even strikt. Emancipatie en het sterk afnemende kerkbezoek waren de belangrijkste oorzaken van enige rekkelijkheid. In het boek is overigens nergens sprake van een liberale zuil. Geitenkamp was en is een arbeiderswijk en liberalen vonden nu eenmaal geen achterban onder arbeiders.
Podcast
Tegelijk met het boek presenteert CASA (Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Arnhem) de podcast 100 jaar Geitenkamp. In de geluidsproductie vertelt auteur Twan Peters aan interviewer Ton Schulte (CASA) over het honderdjarige bestaan van De Geitenkamp. Peters: “Om precies te zijn, op 29 november 1920 ging de bouw op de bult van start.” Volgens hem vormt het resultaat nog altijd letterlijk en figuurlijk het hoogtepunt van Arnhems volkswoningbouw. De auteur vertelt geanimeerd over de jonge jaren van deze buitengewone wijk. Beluisteren kan gratis via de bekende apps en Spotify.
Boek: Geitenkamp, Tuindorp bij de stad Arnhem, Arnhemse Monumentenreeks nr. 36, Uitgeverij Matrijs, 72 pgs., Utrecht, 2020
Beeld: Arnhem, Geitenkamp gezien richting Middenweg, 1980-1985, diacollectie gemeente Arnhem, Gelders Archief, nr. 1524 – 2131
