Verloederd Coberco-terrein wordt Arnhems pareltje

Zondag jl. verscheen De Melkfabriek in Arnhem, Van zuivelindustrie naar wonen, werken en ontspannen. Het is het 35-ste deel in de Arnhemse Monumentenreeks van de Utrechtse Uitgeverij Matrijs. Vier auteurs schrijven in evenzoveel hoofdstukken over het inmiddels industriële monument van de zeer Arnhemse melkfabriek aan de Westervoortsedijk.

Het moet gezegd, de redactie van de Arnhemse Stichting Monuscript slaagt er telkens weer in onderwerpen te bedenken waarover wordt uitgeweid. Nu dus over de melkfabriek die in de loop van ruim een eeuw telkens van naam veranderde. Was het ooit CAMIZ, het werd later Coberco, toen FrieslandCampina om uiteindelijk – na tal van verwikkelingen – in 2016 aan gebiedsontwikkelaar Bouwfonds Property Development (BPD) te worden verkocht. Die heeft gedurfde plannen om het grote gebied onderaan de John Frostbrug opnieuw in te richten. Er wordt hier straks gewoond, gewerkt en ontspannen, zoals de subtitel van het boek al aangeeft. Het bewaard gebleven deel van het na de Tweede Wereldoorlog herbouwde bedrijfscomplex wordt gerenoveerd en herbestemd onder de naam ‘De Melkfabriek’. Op het omringende fabrieksterrein ontstaat de nieuwbouw van het toekomstige Cobercokwartier.

Herontwikkeling

De vier hoofdstukken van Jos Lankveld, Jan Vredenberg, Martijn Defilet en Evelijn Hillebrand behandelen respectievelijk De Arnhemse Zuivelindustrie, De (her)bouw van de fabriek aan de Westervoortsedijk, Archeologisch onderzoek van het fabrieksterrein en De herontwikkeling van de Melkfabriek. Het gaat te ver om hier alle hoofdstukken in detail te beschouwen. Ze zijn beslist lezenswaardig, zeker voor Arnhemmers die in de jaren vijftig van de 20-ste eeuw wellicht nog M-brigadier waren. Ik beperk mij om die reden tot de bouw, en na vernieling in de Tweede Wereldoorlog, de herbouw van de fabriek aan de oever van de Rijn.

Gerrit Feenstra

De belangrijkste architect om te noemen is Gerrit Feenstra (1890-1985). Hij was huisarchitect van de Coöperatieve Arnhemsche Melkinrichting en Zuivelfabriek (CAMIZ) en moet tijdens zijn leven weinig tijd hebben gehad voor andere zaken dan ontwerpen. Volgens zijn eigen telling omvatte zijn oeuvre 1.685 werken. Hij ontwierp niet alleen zuivelfabrieken maar ook woonhuizen, kerkgebouwen en bejaardenhuizen, zoals de Drie Gasthuizen aan de Rosendaalseweg. De melkinrichting werd in 1916-1918 aan de noordkant van de Westervoortsedijk gebouwd door architect Gerrit Versteeg. Begin jaren twintig werd de fabriek een aantal malen door Feenstra aangepast en verbouwd. In de tweede helft van de jaren twintig gingen de melkaanvoer zo voorspoedig dat werd besloten het fabriekscomplex uit te breiden aan de zuidzijde van de Westervoortsedijk, direct aan de Rijn gelegen. Het nieuwe complex werd in 1931 feestelijk in gebruik genomen. Voorjaar 1940 waren er wederom uitbreidingsplannen. Oorlog en bezetting gooiden roet in het eten. Na de strijd in 1945 was de CAMIZ-fabriek veranderd in een puinhoop. In 1949 presenteerde Gerrit Feenstra een nieuw plan voor de fabriek die in zijn geheel aan de zuidzijde van de Westervoortsedijk werd gesitueerd. Het karakteristiekste deel van de fabriek was – en is nog steeds – de lange vlak afgedekte vleugel langs de Westervoortsedijk. Samen met de hoge bakstenen toren is de voormalige melkfabriek een Arnhems icoon. Jan Vredenberg lardeert zijn hoofdstuk met tal van wetenswaardigheden over Feenstra en zijn bemoeienis met de melkfabriek.

Erfgoed

Het boek De Melkfabriek in Arnhem telt 80 pagina’s en mag niet ontbreken op uw Arnhemplankje. De vele zwart/wit- en kleurenfoto’s geven een fraai beeld van dit industriële erfgoed. De spreads door Jan van Dalen zijn even vervreemdend als beeldschoon.

Beeld

Voormalige melkfabriek Coberco aan de Westervoortsedijk, gezien vanaf de Ooststraat in februari 2003, digitale opname van Henri ter Hall, Gelders Archief, nr. 1501-01-4601

Reacties

Over de auteur

Kees Crone
Kees Crone is allereerst journalist en daarna schrijver. Hij houdt van zijn geboortestad. Zijn laatste boek uit 2018 heet daarom: Arnhem gezien door Crone.