Bij de opening van het ¬¥architectuurjaar¬¥ op 29 januari j.l. introduceerde architectuursociëteit CASA de Gordiaanse knoop, het ondoorgrondelijke complex waarin alle grote projecten in Arnhem met elkaar verweven zijn. Om die projecten tot een goed einde te brengen, moest de knoop snel worden ontward of doorgehakt.
11 Maanden later is daarvan nog niet veel terecht gekomen. Alleen Rijnboog lijkt zich aan de malaise te onttrekken. Dat deed wethouder Kreeft niet door te ontknopen, maar door het touw een stuk korter te maken. Zo is er dus minstens één eenzame fietser ontsnapt uit het peloton vol remmenknijpers.
Missers aan de Maas
Voor het gesprek over de ontknoping had CASA naast wethouder Kreeft ook zijn voorganger, Sander van Bodegraven, stedenbouwkundige Wim Lavooij en twee sprekers met een Rotterdamse inbreng uitgenodigd. Rotterdam is de stad die al jarenlang ´de verkeerde lijstjes´aanvoert. Om te voorkomen dat Arnhem ook in die lijstjes gaat stijgen, kan misschien worden geleerd van de missers aan de Maas.
Maar volgens oud Portaal-directeur Chris Jagtman, die in 1994 de sprong van Rotterdam naar Arnhem waagde, ligt de kern van het probleem toch echt in Arnhem zelf. In geen enkele andere Nederlandse stad is zo´n duidelijke kloof aanwezig tussen mensen die alles willen houden zoals het is (de behouders) en degenen die dat willen veranderen (de vernieuwers).
Die kloof tussen remmenknijpers en doorfietsers loopt dwars door de politieke partijen en is niet gebonden aan leeftijd of afkomst. En omdat de behouders en de vernieuwers dezelfde argumenten gebruiken, kan ogenschijnlijk draagvlak bij nadere beschouwing een onwrikbare patstelling blijken te zijn. Want iedereen is het wel eens over de fantastische ligging, de bijzondere landschappelijke kwaliteiten en de uitzonderlijke historische elementen in de stad Arnhem. Maar terwijl de behouders daar niets aan willen veranderen, zien de vernieuwers daarin juist een fantastische basis voor toevoegingen. Daardoor lijkt iedereen het voor 90% eens met de plannen, maar blijft de resterende 10% tot in de eeuwigheid een bron van onoverbrugbare tegenstellingen. En dat is, volgens de Rotterdammers, een probleem dat alleen in Arnhem voorkomt.
Niet meteen over geld beginnen
Het helpt dan niet om met financiële onderbouwingen te komen. Ook het maken van aantrekkelijke ontwerpen of het uitvoeren van brede participatieprocessen brengt de oplossing geen stap dichterbij. In tegendeel. Het leidt er alleen maar toe dat de behouders en vernieuwers zich verder ingraven in hun voorkeuren. Zo ontneemt de berg ontwerpdetails en financiële plaatjes steeds meer het zicht op de 90% waarover iedereen het eigenlijk al die tijd wel eens was. En daardoor verdampt het draagvlak.
Het zou dus anders moeten. Eerst steun zoeken voor de prioriteitstelling van problemen die moeten worden opgelost. En daar dan een gezamenlijke visie voor uitwerken. Niet direct ontwerpen en maquettes maken om de bevolking te overtuigen met een mogelijke oplossing. Langer doorgaan met de overeenstemming (90%) en niet meteen de verschillen (10%) centraal stellen.
Niet direct gaan rekenen of de (grond)exploitatie wel rond komt, maar eerst draagvlak vinden voor de visie. Niet proberen de hele visie te vertalen in een megalomaan masterplan, maar stukje bij beetje haalbare plannen maken. En die ook echt uitvoeren voordat het volgende plan op de agenda komt. Resultaten laten zien.
Dat vereist dus dat de echte plannen niet te groot en te complex worden, legde Wim Lavooij uit. Een complex plan, waaraan veel partijen een bijdrage moeten leveren om het te laten slagen, is veel te riskant. Nog even los van de gebrekkige mogelijkheden om bij te sturen, duurt het altijd veel te lang om zo¬¥n complex plan uit te voeren. Intussen veranderen de omstandigheden. Er haken partijen af. En dan valt het hele luchtbouwwerk uit elkaar, en wordt er helemaal niets gerealiseerd. Voordat iedereen dat door heeft, zijn er vele jaren vruchteloos verstreken. Al die tijd wordt er doorgeïnvesteerd in een onhaalbaar plan. Dat proces roept ongemerkt weerstand op. Zodat ook een lange serie van raadsbesluiten met 2/3 meerderheden op een onverwacht moment een keihard nee van de bevolking tegen zich krijgt. Het is dus vooral de complexiteit van de plannen die de Gordiaanse knoop zo onontwarbaar maakt. Het ligt niet aan de ambitie of de visie.
Visie Arnhem 2015 2.0
Werken met een gedeelde visie vereist slim omgaan met de factor tijd. Niet vergeten elke vijf jaar de visie te actualiseren, en opnieuw steun te zoeken. Want er is wel een visie Arnhem 2015 (ergens uit de jaren 90), en die is formeel in 2005 nog wel eens opnieuw vastgesteld, maar die visie leeft nergens meer en moet dus hoognodig worden verfrist en opnieuw met de bevolking gedeeld.
Met Rijnboog leek het op 17 december wel goed te gaan komen. Wethouder Kreeft kon niet vaak genoeg benadrukken dat ook de tegenstanders van de haven de achterliggende visie voor het gebied intussen allemaal hadden geadopteerd. Of de stad nu naar de rivier moet komen door het water met een sluis helling op te brengen, of door het vanaf de Veluwe eerder boven het maaiveld te halen op een plein of in een fontein, daar kan nog jaren over worden gediscussieerd. Maar dat er daaromheen iets moet gebeuren, die visie wordt niet meer bestreden.
Dat leidde tot een opmerkelijke conclusie, die Marco Bouman meteen in de krant plaatste. Rijnboog blijft beperkt tot fase 1 (Havenkwartier, Kenniscluster, Cultuurcluster, Bartokblok en Paradijsgebied). De ideeën voor het gebied direct rond de Nelson Mandelabrug en delen van het Coehoorngebied gaan voorlopig in de ijskast. Wethouder Kreeft: “Je kunt niet twintig tot dertig jaar met een plan bezig zijn. Dat houd je niet vol, de energie loopt weg. En als de eerste fase klaar is, hebben we al ontzettend veel gedaan.”
De rest van de knoop
Niemand durfde toen nog over Stadsblokken te beginnen, en het nieuws dat de Provincie even geen geld heeft voor de Prinsenhof was nog te vers. Maar ver van het Gordiaanse stadscentrum is er intussen genoeg te doen.
Het Nationaal Historisch Museum kijkt aan tegen de eerste budgetoverschrijding van 100%. De NHM directie komt nog een miljoen of vijftig te kort om een iconisch gebouw te laten neerzetten. In de Gelderlander van 18 december legt directeur Byvanck uit: “Met iconisch bedoel ik – met een uitstraling als het Guggenheim in Bilbao”. Directeur Schilp: “Direct kenbaar en herkenbaar.” Byvanck: “Nederland heeft minstens een dozijn excellente architecten die het NHM kunnen ontwerpen, maar wij zullen ook over de grenzen kijken.”
Na de moeizame U-bocht eerder dit jaar, van de Waterberg via de Rijnbrug terug naar de Waterberg, hebben de NHM directeuren hun lesje communicatie geleerd. Directeur Byvanck: “We waren groentjes. Je leert snel bij.” Directeur Schilp: “Wij waren wel steeds in gesprek met minister Plasterk, maar niet met de Kamer. Dat leidde tot onnodige misverstanden en ruis. Het zal ons niet snel meer gebeuren. Draagvlak creëren is belangrijk. Niet alleen richting politiek, maar bij iedereen die het aangaat.”
Dat kan nog interessant worden. Want over een ding leken de behouders en de vernieuwers in Arnhem het eerder dit jaar al eens te zijn: een gat in de begroting van een rijksmuseum moet niet worden gedicht met de belastingcenten van de gemeente. Daar zal een ontwerp van een buitenlandse architect niet veel aan veranderen. Integendeel.
Sur Place rendement
Misschien wordt er in Kopenhagen nog een CO2 neutrale manier gevonden om buitenlandse ontwerpers aan een NederlandsArnhemse opgave te laten werken. Anders zullen Schilp en Bijvanck toch de fiets moeten pakken om over de grenzen te gaan kijken. Intussen buigen de remmenknijpers zich nog eens over de artist impression van de Canontoren.
Of is de uitspraak over buitenlandse architecten een afleidingsmanoeuvre, en hoeft over 5 jaar dat hele NHM niet meer te worden gebouwd omdat het er al die tijd al bleek te zijn? Gelukkig hebben wij de foto´s al. Van de digitale fototentoonstelling Nieuwe groeten uit, de expositie in Park Sonsbeek, het gratis Nationaal Historisch Concert, de Uitzendinggemist van RTV NHM en de digitale edities van de eerste vijf jaargangen van tijdschrift NHM.
Het verdienmodel van Veronica, een tv gids zonder zender, heeft het afgelopen decennium genoeg kapitaal opgeleverd voor een bod van 120 miljoen op NRC Handelsblad. Zo sprokkelt het gebouwloze NHM 2.0 de komende 5 jaar misschien wel genoeg geld bij elkaar om de ontbrekende 50 miljoen van voorheen de Canontoren te financieren. Maar dan moet de winst wel lang genoeg worden opgepot. Is er bij knooppunt Waterberg onder de verbrede A12 nog plaats voor een vorstvrije bunker met capaciteit voor 50 miljoen, belastingvrij?
Gelukkig blijft het nog even sneeuwen in de grootste openluchtijskast van Nederland. Over 5 jaar is het tekort van 50 miljoen van het NHM ongetwijfeld gegroeid. Laat die digitale historische tentoonstellingen dus maar snel komen. Daar is tenslotte geen buitenlandse architect voor nodig.
Wees de eerste die reageert op "Wethouder Kreeft ontsnapt aan peloton, ontknoping blijft uit in debat over Arnhemse mega-projecten"