Het duurde acht jaar voordat de wens van Bep Boerboom in vervulling kwam, maar park Presikhaaf heeft eindelijk twee borden op plekken die verwijzen naar de geschiedenis van het gebied. Deze handeling is een start van een grotere wens van bewoners voor de wijken Presikhaaf I en Plattenburg. Plattenburger Piet Schreuder mocht bij dit historische moment natuurlijk niet ontbreken.
Piet Schreuder
Schreuder (1925) schreef het 360 pagina’s tellende boek ‘Presikhaaf, het verhaal van een landgoed’. Schreuder leerde als lid van verschillende verenigingen de bewoners en hun belevenissen in de wijk en het bos kennen. Hij verdiepte zich steeds meer in de geschiedenis van het landgoed. Van daaruit maakte hij de bezetting, evacuatie, terugkeer en herbouw van de stad mee. Met lede ogen zag hij aan hoe na de oorlog een groot deel van het bos en de witte villa op het landgoed, het Esperantohuis, werden gesloopt.
Sindsdien tracht Schreuder de omgeving in ere te herstellen, want “mens en natuur gaan mij zeer ter harte, zeker in een omgeving die eens zo mooi was.” Het is prachtig dat hij nog aanwezig heeft kunnen zijn bij het installeren van de naar historie verwijzende borden in het park.
De borden verwijzen met een QR code naar ‘Mijn Gelderland’ over het Bethaniën klooster en Landgoed Presikhaaf. Schreuder haalt bij het plaatsen van de borden herinneringen op én spreekt een zinnetje in het Esperanto uit.
Naar een integraal erfgoedplan Presikhaaf-Plattenburg
Door Hubert Slings
Rijk aan erfgoed
Toen ik in de zomer van 2018 vanuit het westen des lands naar Arnhem verhuisde, wilde ik graag weten waar ik terecht was gekomen. Het kleine, gezellige wijkje Plattenburg, wat was daar het verhaal van? En hoe verhield die zich met de veel grotere naastgelegen wijk Presikhaaf? Vanuit die nieuwsgierigheid ben ik me in de geschiedenis van beide wijken gaan verdiepen, en ontmoette al snel Bep Boerboom en Loes Nierop, die vanuit een vergelijkbare interesse al langer bezig waren in respectievelijk Presikhaaf 1 en Plattenburg.
Verschillende initiatieven
Uit onze inventarisatie bleek dat onze beide wijken rijk aan erfgoed zijn:
- Piet Schreuder (1925) groeide als jongen op in Plattenburg, speelde in het bos en de weilanden rond landgoed Presikhaaf, en manifesteert zich sinds de jaren 1980 als hoeder van het erfgoed Plattenburg-Presikhaaf. Hij schreef er twee boekjes over die een schat aan materiaal bevatten over de geschiedenis van onze wijken. Daarnaast beschikken we over een uitgebreide artikelenserie van journalist Van Sonsbeke (pseudoniem van Willem Karel van Loon, 1919-2016) over de geschiedenis van Plattenburg tot circa 1940.
- Bep Boerboom is al acht jaar bezig met een wandelroute door Presikhaaf 1 en met twee historische informatieborden in Park Presikhaaf. Ze heeft daarvoor fondsen ter beschikking gekregen. De wandelroute is in 2020 gerealiseerd en de borden (over Klooster Bethanië en Landgoed Presikhaaf) zijn in juni 2021 geplaatst.
- Het ENKA-terrein naast Plattenburg wordt herontwikkeld, waarbij de jaren 1950 portiersloge aan de Beeldhouwerstraat zal blijven staan als historisch anker. Loes en Hubert hebben bij een Raadsvergadering in december 2019 ingesproken om te pleiten voor een herbestemming waarbij zowel aandacht is voor geschiedenis als sociale cohesie in de buurt.
- De provincie Gelderland heeft geld beschikbaar gesteld voor een opknapbeurt/beschildering van het spoorviaduct bij station Presikhaaf. Het eerste aan de buurt gepresenteerde ontwerp was esthetisch mooi, maar had inhoudelijk niets met de buurt te maken. Bep, Loes en Hubert hebben het initiatief genomen voor een meer historische invulling (waarover straks meer).
Wat we willen voorkomen is dat de verschillende erfgoed-gerelateerde initiatieven in onze wijken los van elkaar ontwikkeld worden, zodat zaken niet goed op elkaar aansluiten en kansen gemist worden.
Wandeling als verbindingsroute
We hebben het initiatief genomen voor een erfgoedwandeling door de wijken Plattenburg en Presikhaaf 1 en door de aangrenzende parken Presikhaaf en Sacré Coeur. We hebben een flink aantal mogelijke ‘haltes’ bedacht waar een boeiend verhaal te vertellen valt over wat er nog te zien is of wat er ooit geweest is.
Met behulp van de app Izi-travel zijn we bezig om al deze punten in te voeren, zodat ze vanaf zomer 2021 via een voor ieder vrij beschikbare audiotour te lopen is. Met hulp van de gemeente zal in de parken ook route-bebording worden aangebracht zodat de route goed te volgen is.
Beschilderd viaduct als mijlpaal
Zoals gezegd zijn er middelen beschikbaar om het spoorviaduct bij station Presikhaaf op te knappen. Wij hebben samen met de Verfbrigade een ontwerp voorgesteld dat als basis de mooie landkaart van Arnhem uit 1874 heeft. De uitsnede laat het gebied van Plattenburg en Presikhaaf zien, met de spoorlijn er dwars doorheen. Het geeft herkenning, maar ook vervreemding, want op een aantal herkenningspunten na zagen beide wijken zagen er nog totaal anders uit.
Daarnaast lichten we twee bijzondere erfgoed-verhalen uit:
- Vrouwenklooster Bethanië stond van 1428 tot 1591 op wat nu de weide naast de Stadsboerderij is. Het was een klooster in de orde van Windesheim (in de traditie van de Moderne Devotie, opgezet door Geert Grote en Thomas a Kempis), net als tientallen andere kloosters in de IJsselstreek. Tientallen vrouwen woonden hier en wijdden hun leven aan bidden en zingen, aan het overschrijven van kloosterboeken en aan allerlei goede daden. Bij een opgraving in 2017 is een kookpotje uit het klooster gevonden, waarvan een replica in het T-huis getoond gaat worden. In de westelijke fietstunnelbuis besteden we aandacht aan klooster Bethanië, aan een liedboek dat daar gebruikt is om te zingen, en aan de huidige Bethaniëstraat in Presikhaaf, die ernaar vernoemd is.
- Op landgoed Presikhaaf stond van 1887 tot 1973 het Huis Presikhaaf, op de plek van de huidige Heemtuin. Van 1931 tot 1944 was hier het Domo Esperanto, het Esperantohuis gevestigd. Esperanto is een kunstmatige taal die ontwikkeld is na de Eerste Wereldoorlog ter bevordering van de vrede tussen de volken. Uit de hele wereld kwamen Esperantisten naar Arnhem om de taal te leren en om erin met elkaar te discussiëren over het bevorderen van vrede tussen de volkeren. (Ook de ouders van Piet Schreuder waren Esperantisten). In de oostelijke fietstunnelbuis besteden we aandacht aan het Esperantohuis, aan de huidige Esperantolaan aan Plattenburgse zijde van de spoorlijn, en tonen we in het Esperanto de zin: Se vi konas vian historion tiam vi scias de kie vi venas (Als je je geschiedenis kent weet je waar je vandaan komt).
Arnhem, 21 juni 2021